Zaal harmonie Antwerpen

De Zaal Harmonie werd in 1846 opgericht als zomerlokaal om concerten en festiviteiten te kunnen organiseren voor de concertvereniging in Antwerpen, maar ook als verblijfplek en ontmoetingsplek voor leden van de Société.Belangrijk vertrekpunt was het ensemble als een zaal in het park, om een eigen buitenruimte ter beschikking te hebben voor festiviteiten en als gecultiveerde terugtrekplek in de zomer. De zaal was daarom opgezet als een onderdeel van het park met een zeer sterke binnen - buiten relatie. Zelfs na de verbouwing in 1890 vormt de vloeiende overgang van binnen naar buiten de basis-randvoorwaarde voor de uitbreiding.Het plein voor de zaal wordt als verlenging van de zaal gezien. Het paviljoen voor het hoofdgebouw fungeert als buitendependance om ook hier concerten en festiviteiten plaats te laten vinden. Het terras laat de nauwe band tussen binnen en buiten zien. Het park heeft een duidelijk tuinkarakter door zijn afgeslotenheid als privédomein van de Société en creëert daardoor duidelijk het gevoel van een beschermde buitenruimte.

In de laatste 164 jaren heeft ‘de Harmonie’ ingrijpende veranderingen ervaren waardoor de oorspronkelijke intenties van het ensemble en de daarmee verbonden kwaliteiten gedeeltelijk verdwenen zijn. Indrukwekkend zijn de beelden uit het jaar 1940 waar de Harmonie gebruikt werd als ‘uitvaartzaal’ na het bombardement van Mortsel. De Harmonie vormt een eervol en respectvolle achtergrond voor dit zeer trieste gebeuren. De zaal lijkt hier voor gemaakt te zijn.Twee ingrepen hebben de sterkste invloed op het ensemble gehad. Ten eerste een wisseling van eigendom. Door het verkopen aan de stad Antwerpen in 1922 wordt het privédomein openbaar park en verliest het zijn beschermde tuinkarakter. Ook de nauwe samenhang van gebouw en park is niet meer een vanzelfsprekend gegeven.De tweede ingreep omvat het gebruik van de zaal Harmonie als fuifzaal en de daarmee verbonden verbouwing in 1977- 1979. Hierdoor worden gebouw en park compleet van elkaar gescheiden. Het gebouw heeft geen relatie meer met het omliggende park. Door het dichtzetten van de gevels ontstaat een compleet introvert gebouw dat het park zijn rug toekeert.

Het park bij ‘De Harmonie’ vormt een oase in een dicht bebouwde stedelijke omgeving. Behalve de restanten van de voormalige 19de eeuwse parkaanleg zijn vooral de oude bomen van onschatbare waarde voor deze plek. Naast de functionele doelstellingen die de bouwheer oplegt, dienfr rekening gehouden te worden met het gegeven dat het park bij ‘De Harmonie’ vooral in de zomer een publieke groene ruimte is die intens gebruikt wordt door buurtbewoners.Het park werd recent heraangelegd door landschapsarchitecten LAND (die deel uitmaakten van het ontwerpteam Atelier Kempe Thill) in de geest van het 19de eeuwse landschapspark, met als typische kenmerk glooiende gazonvlakken doorsneden door wandelpaden.

Desondanks de verloederde staat waarin het gebouw zich bevindt en de vroegere gebreken van het park is de kwaliteit van het oorspronkelijke ensemble nog aanwezig. We achten deze referentie van het burgerlijke leven uit de 19de eeuw als een waardevol ‘gesamtkunstwerk’ en stellen daarom voor het zodanig te benaderen en te herstellen. Graag willen we als architecten hier een terughoudende en diende positie innemen.

Het ontwerp stelt voor ‘De Harmonie’ als monument te restaureren en het gebouw grotendeels terug te brengen naar zijn oorspronkelijk beeld. Dit leidt logischerwijs tot het in stand houden en herstellen van het park in de geest van de 19 de eeuw. De landschapstuin vormt het kader van het gebouw en staat ermee in dialoog. Een aspect dat essentieel voor de site is.Het gerenoveerde ensemble biedt een uitstekende neutrale basis voor de specifieke opgave. De ruimtelijke en architecturale kwaliteiten die het gebouw de Harmonie heeft in combinatie met de landschappelijke potentie van het park, vormen in vele opzichten een aantrekkingspunt en gewilde verblijfplek voor een breed publiek. Indien het ensemble respectvol gerenoveerd wordt, is het doel al bijna bereikt.

Het gebouw diende intitieel herbestemd te worden tot multifunctionele ruimte. De opgave eiste een oplossing die aan de ene kant een neutrale basis biedt voor de diversiteit van het gebruik en aan de andere kant een heel specifieke invulling mogelijk maakt voor het bijzondere gebeuren. Er werd gezocht naar een ruimte die als een stabiel en duurzaam platform fungeert. Een platform dat mogelijkheden genereert voor het gebruik en daarbij inspeelt op de diversiteit van de stad en op de verschillenden behoeftes van de hier aanwezige heterogene maatschappij.

Tijdens het ontwerpproces werd het programma gewijzigd omwille van voortschreidende inzichten. De zoektocht naar een nieuw districthuis voor het district Antwerpen heeft de opdrachtgever naar de Zaal Harmonie gebracht. Na een bijkomende herbestemmingsstudie door Atelier Kempe Thill is gebleken dat de zaal Harmonie vatbaar was voor deze nieuwe functie. In de centrale middenzaal worden de publieke loketten ondergebracht en de zijzalen worden ingericht als kantoorfuncties. De voormalige conciergewoning, die in verbinding stond met de zaal Harmonie, wordt herbestemd tot kantoorruimten voor de districtsschepenen.

Het volledige aanbestedingsdossier werd hierna dan ook aangepast om deze nieuwe functie te kunnen huisvesten. Sinds november 2017 zijn de werken gestart en de werken zullen ongeveer 2 jaar duren.

Om een gepast antwoord te geven op deze projectdefinitie van de opdrachtgever voorzien we in het ontwerp zeer beperkte toevoegingen. De grote zaal en de zijzalen worden terug in ere hersteld. Aan de achterzijde, thv de tuinmuur met de geburen, word een logistieke zone voorzien waar het mogelijk is om alle zalen en kantoren te kunnen bedienen. Voorts wordt er een beperkt volume geplaatst om te voldoen aan het programma.

De Harmonie, de naatsliggende Oranjerie en Conciergewoning zullen als één project ontwikkeld worden . Het ontwerp tracht het gebruik van de zaal Harmonie zo breed mogelijk te maken. In de nabije toekomst zal het herbestemd worden tot districtshuis, maar ooit zou het perfect ook een andere herbestemming krijgen.