Klein Seminarie Hoogstraten

Het Klein Seminarie is een school te Hoogstraten die werd opgericht in 1835. De bebouwing bestaat uit diverse onderdelen dewelke samengevoegd zijn tot een stedelijk geheel. Het is een school in de stad, maar ook een stad in de school. Naar aanleiding van het 100-jarig bestaan van het college werd in 1933-1934 door architect Frans Peeters gelijktijdig met de bouw van een nieuwe campus, een Eeuwfeestkapel gebouwd.

De huidige bebouwing vertegenwoordigt niet enkel de lokale geschiedenis van Hoogstraten, het is eveneens een reflectie van de toen heersende onderwijsvisie en visie op geloofsbelijdenis. Zowel de voorbouw van het Klein Seminarie als de Eeuwfeestkapel zijn beschermd als monument omwille van het algemeen belang, gevormd door de historische, i.c. ook de architectuur- en interieurhistorische waarde. er vanuit de groeiende school en de verouderde infrastructuur, nood aan restauratie, renovatie en reconversie van de voorbouw en de kapel van het Klein Seminarie. In de aanloop naar de aanstelling van een ontwerper was het schoolbestuur reeds zelf tot het besluit gekomen dat ze hun ruimtelijke noden best koppelen aan het aanwezige historische patrimonium i.p.v. plaats te maken voor een nieuwbouwproject. In wedstrijdfase werd ons reeds duidelijk dat naast deze gepaste keuze, de scholencampus ook kampt met een historisch gegroeide overmaat aan gebouwen en open ruimten. Deze analyse bleek een echte eyeopener voor de directieleden en heeft een andere perceptie over de beschikbare ruimte doen ontstaan.

In een samenwerking tussen ontwerper en opdrachtgever werd en wordt gaandeweg vormgegeven aan de opdracht om alle beschikbare ruimte binnen het Klein Seminarie zo zinvol mogelijk in te vullen met zowel schoolse als buitenschoolse activiteiten. Dit betekent dat er verder wordt nagedacht dan de (huidige) behoeften van de school. Dit blijkt in de praktijk niet altijd van zelfsprekend te zijn. Een empathisch ontwerpproces is noodzakelijk.

Deelproject – herinrichting van de voorzone aan de voorbouw.

Het nieuwe ontwerp voor de sokkel grenzend aan de Vrijheid vormt een duidelijk antwoord op de grondige evolutie van de straat als publieke ruimte tijdens de laatste zeventig jaar. Oorspronkelijk vormde de Vrijheid een openbare ruimte met nauwelijks gemotoriseerde voertuigen. De openbare ruimte werd gedeeld door voornamelijk paarden, fietsers en voetgangers. Er was nog geen onderscheid tussen de verschillende verkeersstromen, wat resulteerde in een veel bredere publiek domein grenzend aan de school. De relatief lage snelheid en geringe frequentie van de voertuigen bekrachtigden het bestaan van dergelijke gedeelde ruimte. Zelfs op schaal van de stad Hoogstraten was de Vrijheid in staat het ontbreken van een centrale Grote Markt op te vangen. Om deze reden was er toentertijd geen reden Frans Peeters om extra publieke ruimte te voorzien aan de Vrijheid.

Het antwoord voor de rest-ruimtes tussen de straat en de teruggetrokken footprint van de art-deco Voorbouw lag voor Frans Peeters in het creëren van een aantal subtiele bloemperken, om zo de strenge gevels te verzachten door ze deels te verfraaien met groen.
De huidige staat van de Vrijheid is echter totaal anders. Een opmerkelijke toename van gemotoriseerd verkeer met een hogere gemiddelde snelheid hebben de voetgangers grotendeels uit het straatbeeld verdrongen. Daarenboven bracht het opsplitsen van verkeersstromen een duidelijk onderscheid tussen ets- en voetpaden met zich mee. Zo werd de publieke ruimte voor voetgangers aan de school drastisch verminderd en ingesloten tussen groenperken en fietspad/autoweg.
Onze architecturale ingreep tracht deze situatie te verbeteren door het vervangen van de groenperken door een aantal verharde zones, die de publieke ruimte uitbreiden richting de gevel van de voorbouw. De uitbreiding van deze publieke zone is gewenst om het groot aantal leerlingen dat op piekuren verzamelt voor de school om bijvoorbeeld op de bus te wachten een veilige verblijfsruimte te gunnen.

Het ontwerp respecteert de oorspronkelijke vormgeving van deze plekken maximaal door de geometrie van de interventies af te stemmen op de geometrie die Frans Peeters voorzag in de groenzones. De kleur van de gekozen materialisatie wordt afgestemd op de rijkelijke materialen die zich in de voorbouw bevinden en op de kleur van het aanwezige groen. De nieuwe sokkel blijft met respect laag ten opzichte van de bestaande voorgevel en benadrukt zo de algemene uitstraling van het gebouw ten opzichte van de Vrijheid.

Deelproject – herbestemming van de Eeuwfeestkapel.

De kapel is steeds een stedenbouwkundige katalysator voor zowel de school als Hoogstraten geweest, een link tussen externen en internen. In de kapel werden regelmatig lezingen en bezinningen gehouden voor studenten. In het weekend werden eucharistievieringen gehouden. De kapel werd eveneens gebruikt voor minder religieuze invullingen zoals muzikale optredens, theatervoorstellingen, academische zittingen en feesten. Van begin af stelde de school met het openstellen van hun kapel en de sociale activiteiten tussen families en schoolgaande jongeren hun poorten open voor de inwoners van Hoogstraten.

In tegenstelling tot de voorbouw is de functie van de kapel vandaag de dag verwaterd. Zo wordt ze nauwelijks nog voor schoolse activiteiten gebruikt en lopen de eucharistievieringen leeg. In de toekomst zal dit enkel nog verergeren dus blijft de vraag: ‘Wat te doen met de kapel?’ Omwille van de secularisatie binnen de schoolgemeenschap wordt de beschermde schoolkapel de laatste jaren nauwelijks nog gebruikt. Het ‘mentale’ verval was reeds ingezet en leidde daardoor ook tot sneller fysiek verval.

Het is een evidentie dat de kapel minder vatbaar is voor aanpassingen, verbouwingen etc. Het is echter een zeer mooie open ruimte die op een strategische manier ingezet kan worden. De unieke ligging en de unieke ruimte maakt de kapel geschikt voor veel functies. Het is een kwestie van de juiste keuze te maken.
De ontsluiting van de kapel kan uit verschillende ooghoeken bekeken worden. Vanuit de school als onderdeel van hun studielokalen, speelplaats, leslokalen, logistiek, etc. Vanuit de gemeenschap als centraal gelegen open overdekte ruimte voor voorstellingen, cultuur, lezingen, aula, … Enzovoort. De mogelijkheden zijn oneindig, ze moeten alleen ontdekt worden, en dat is wat er met dit project beoogd is.

In afwachting van een grondige restauratie werd er door ons, samen met de opdrachtgever en gebruikers, via een één-op-één ontwerpend onderzoek het meervoudig gebruik van de kapel uitgetest. Vooral door te doen. Geen ontwerp vanaf te tekenplank maar het samen ontdekken van de mogelijkheden. De suggestie van ons als architect, van een invulling als stille studieruimte, werd in samenwerking met leerkrachten en leerlingen uitgebreid.

Voor één week gaan de kerkbanken aan de kant, meer nog ‘eruit’, en wordt er ruimte gemaakt voor nieuwe schoolse activiteiten. In de vrijgemaakte kapel kregen verschillende initiatieven letterlijk ruimte. Van een capoeira-sessie tot een ligconcert. Of een vloer-dambordspel tot een modeshow over verkeersveilige kledij. Het meemaken en toe-eigenen van architectuur door het samen beleven en creëren wordt hier letterlijk toegepast. Dit instant gebruik wordt ingezet als tool binnen het ontwerpend onderzoek.

Het effect van dit intensief en meervoudig gebruik gedurende een korte tijdspanne, zindert nog na. Het heeft geleid tot overleg over een mogelijke invulling van de kapel als gemeentelijk cultuurcentrum, er werden uren vrijgemaakt voor een leerkracht zodat er de een activiteitenkalender voor de kapel wordt uitgevoerd. De kapel werd opnieuw ontdekt als ruimte waar plaats is voor poëzie, film, media, dans, muziek en beeldend werk. Ook de bewoners en bezoekers van Hoogstraten zijn (opnieuw) welkom in de school .

Deelproject – restauratie van de gevels, daken en buitenschrijnwerk.

Dit dossier omvat de restauratie van het exterieur van de voorbouw. Het betreft restauratiewerken aan de daken, de gevels en het buitenschrijnwerk. Vooral het deel van het buitenschrijnwerk kende een belangrijk onderzoekstraject aangezien het historisch schrijnwerk omwille van thermische, akoestische en gebruiksredenen niet meer voldeed aan het huidig en toekomstig gebruik. In nauw overleg met het Agentschap Onroerend Erfgoed werd beslist om het historisch schrijnwerk van het gelijkvloers te restaureren en deze van de verdieping, waar zich de klaslokalen zullen bevinden, mogen vernieuwd worden naar historisch uitzicht, maar rekening houdend met de thermische- en akoestische eisen.

Deelproject – interieur.

Momenteel werken we aan een proefopstelling van een verdieping van de voorbouw waarbij we 5 nieuwe klaslokalen realiseren en een brede gang die dienst kan doen als collectieve ruimte en in het verlengde zal liggen van de klaslokalen. Deze proefopstelling zal het resultaat zijn van een participatietraject dat we samen met de directie en leerkrachten hebben opgestart.

In een latere fase zal het interieur van de gehele voorbouw aangepakt worden.